Font Lisansı nedir?

Font, yazı karakteri bir tasarım ve yazılım ürünüdür. Tasarımcısının fikri mülkiyetindedir ve bir tasarım eseri olduğundan telif hakkına sahiptir. Hukuk sistemi tarafından korunması sebebiyle bu ürünlerin kullanımı, üreticisi ve kullanıcısı arasında “Son Kullanıcı Lisans Sözleşmesi” gerektirir. Font lisansı, üreticisi tarafından kullanıcısına resmi olarak temin edilmiş, mecra ve süre gibi kullanım hususlarını yasal olarak belirleyen belgedir.

Hukuksal olarak font nedir?

Font ve yazı karakteri Tdk’ya göre eş anlamlı olarak kullanılsa da kelime anlamıyla yazı karakteri, alfabedeki tüm harflerin görünme biçimini tarif eder. Yazının karakteri, font içerisindeki tüm harflerin özgün biçimsel özelliklerinin toplamıdır. Font kelimesi ise bir yazının boyut, ağırlık, nicelik ve taşındığı ortam gibi teknik özelliklerini ifade eder. Yani bir font, yazı karakteri, tasarımsal içeriğinden dolayı hem sanat eseri, hem de teknik ve yazılımsal içeriğinden dolayı bir bilgisayar programı üründür. Font, yani yazı karakterleri Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre eser olarak kabul edilip korunmaktadır.

Alıntı:

5846 sayılı FSEK’in 1/B maddesinde düzenlenen güzel sanat eserleri kapsamında değerlendirilebileceği, “font”un ise bir bilgisayara veya yazıcıya belirli bir yazı tipini bilgisayar monitöründe veya bir kağıt parçasında nasıl oluşturacağını veya yazdıracağını söyleyen kod veya program olarak tanımlandığı göz önünde bulundurulduğunda 5846 sayılı FSEK’in 1/B maddesinde düzenlenen ilim ve edebiyat eserleri kapsamında değerlendirilebileceği görülmektedir.

Sanat Hukuku Enstitüsü, Proje Direktörü, Avukat
Belgin Melissa Çelik
Alıntı linki

Konuyla ilgili Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki bölümler ise aşağıdaki gibidir.

“B) Fikir ve sanat eserlerinin çeşitleri:

I – İlim ve edebiyat eserleri:
Madde 2 – İlim ve edebiyat eserleri şunlardır:
1. (Değişik: 7/6/1995 – 4110/1 md.) Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları,

III – Güzel sanat eserleri:
Madde 4 – (Değişik: 7/6/1995 – 4110/2 md.)
Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan;
1. Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi,
2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar,
3. Mimarlık eserleri,
4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları,
5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar,
6. Grafik eserler,
7. Karikatür eserleri,
8. Her türlü tiplemelerdir. Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim olarak kullanılması, düşünce ve sanat eserleri olmak sıfatlarını etkilemez”

Lisanssız font kullanılırsa ne olur? 

Lisanssız font kullanımı, hem Türkiye’de hem de dünya genelinde oldukça yaygın bir sorundur. Bunun temel nedenleri; fontların kolayca kopyalanabilmesi ve bu durumun denetlenmesinin güç olmasıdır. Fontlar, bilgisayar sistemine yüklenen yazılım ürünleridir ve işletim sisteminin ilgili klasörüne kopyalandığında doğrudan kullanılabilir hale gelir. Genellikle aktivasyon veya başka bir güvenlik önlemi bulunmadığı için bir bilgisayardan diğerine aktarılması son derece kolaydır. Bu da yasa dışı kullanımın önünü açar.

Bir fontun bilgisayarda yüklü olması tek başına hukuki bir sorun teşkil etmeyebilir fakat, lisans satın alınmadan ticari veya kişisel amaçlarla kullanılması yasadışıdır. Bazı ücretsiz font lisansları, kişisel kullanım için izin verse de, ticari kullanımlar için mutlaka lisans satın alınmasını şart koşar. Bu tip ihlaller bazen kasıtlı olarak yapılırken, bazen de kullanıcıların konu hakkında yeterince bilgi sahibi olmamasından kaynaklanır.

Günümüzde dijitalleşmenin artmasıyla birlikte fontların yasa dışı kullanımı daha kolay tespit edilebilir hale gelmiştir. Bu nedenle, hem Türkiye’de hem de dünya genelinde telif hakkı ihlallerine yönelik hukuki süreçlerin arttığını gözlemliyoruz. Lisans satın almadan font kullanan kişi veya markalar, font üreticileri ya da dağıtıcılarının gerçekleştirdiği denetimlerle karşı karşıya kalabilmektedir. Fontlar hukuki koruma altında olduğundan, ihlalde bulunan kullanıcılar veya şirketler geçmişe dönük kullanımları için ciddi tazminat talepleri ve hukuki yaptırımlarla karşılaşabilirler.

Font lisansını kim almalıdır?

Font lisansını, font ürününden ticari fayda sağlayacak olan son kullanıcı, yani kişi veya firma satın almalıdır. Fontun kullanıldığı tasarımlar bireysel tasarımcılar veya sözleşmeli ajanslar tarafından üretilse bile, lisanslar ticari firma adına alınır. Lisans, fontu gösteren ve ticari fayda sağlayacak taraf için hazırlanır. Aksi takdirde, tasarımcıya verilen lisans, fontun firmadan bağımsız şekilde birden fazla ticari firmada kullanılmasına yol açar ki bu durum yasalara aykırıdır.

Ürün ne olursa olsun—resim, müzik, fotoğraf ya da font—telif hakkı içeren ürünlerin lisansı, kullanan marka tarafından veya onun adına alınmalıdır. Marka ve font üreticisi arasında gerçekleştirilen satın alma işlemleri; sözleşme, fatura, banka transferi ve lisans belgeleriyle desteklenir ve markanın yasal lisans sahibi olduğunu ispat eder.

Hatta bazı durumlarda, ticari marka lisans sahibi olsa bile, dağıtım izni kısıtlamaları nedeniyle tasarımcı veya tasarım ajansı da ayrıca lisans edinmek zorunda kalabilir. Çünkü web lisansları görüntülenme sayısı üzerinden, masaüstü font lisansları ise CPU adedi üzerinden verilir.

Fontların patenti, tescili alınır mı?

Endüstriyel anlamda font patenti almak mümkün gibi görünse de, çoğaltılabilir yazı tekniği yüzyıllar önce keşfedilmiş olduğundan, font patentini almak tasarım fikrini korumak için geçerli bir yöntem olmayacaktır. Görüntüye yönelik bir tasarım fikrini korumak için yapılması gereken tasarım tescili almaktır. Yazı karakterleri FSEK’e göre fikir ve sanat eseri sayılmakta olup, eserin oluşmasıyla birlikte kendiliğinden eseri üreten kişinin sahipliğindedir. Herhangi bir tescilleme işlemine gerek duyulmaz. Fontların üretim sürecindeki aşamalar, kronolojik kayıtlı tasarım dosyaları ve diğer dijital belgeler de eserin sahipliğine dair önemli belgelerdir.

Konuyla ilgili Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’ndaki bölüm de aşağıdaki gibidir.

“Madde 8 – (Değişik: 21/2/2001 – 4630/5 md.)
Bir eserin sahibi, onu meydana getirendir.
Bir işlenmenin ve derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları mahfuz kalmak şartıyla onu işleyendir.”

Özel font yapımında lisans ve hukuksal haklar?

Özel fontlar firmaların münhasıran kullanımları için üretilen, marka ihtiyaçlarına spesifik olarak cevap veren, markaların yazılı ve görsel iletişim performansını iyileştirmek amacıyla tasarlanan fontlardır. Kurumsal iletişimin yanı sıra ekonomik anlamda da markalar için avantaj sağlamaktadır. Diğer lisans tiplerinin aksine, süre, sayı ve mecra kısıtlaması yoktur. Lisans yenilenmesi gerektirmez. Firmalar için uzun vadede ekonomik olmasının yanında hukuksal anlamda da firmalar için güvenli ve konforludur.

Özel fontlar genellikle sıfırdan marka ihtiyaçları doğrultusunda geliştirilir. Diğer bir seçenek olarak, font evine ait bir font modifiye edilerek markaya özel hale getirilebilir. Özel fontlar yalnızca tek bir firmanın kullanımına tahsis edilmiştir ve üretici tarafından başka herhangi bir firma veya kişiye satılması mümkün değildir. Münhasır/özel lisans sözleşmesi; sayı, süre ve mecra kısıtlaması olmaksızın firmanın tüm kullanım haklarını kapsar. Sözleşmenin şartları genellikle fontun fikri ve mülkiyet haklarını kullanıcı firmaya devreder. Özel font yapımında şartları üretici ve firma arasındaki sözleşme belirler.